Dolfijnen (Delphinidae) zijn een familie binnen de groep walvisachtigen, onderorde tandwalvissen. Ze leven verspreid over de wereldzeeën en eten daar vooral vis en inktvis. In totaal zijn er ongeveer 36 soorten dolfijnen. De grootste dolfijn is de orka (Orcinus orca), de zwart-witte dolfijn die bekend werd door dolfinaria en de Free Willy films. Andere bekende dolfijnen zijn de gewone dolfijn (Delphinus delphis) en de tuimelaar (Tursiops truncatus).

Dolfijnen zijn geen vissen, maar zoogdieren. Dit betekent dat ze levende jongen baren en de jonge dolfijnen melk drinken bij hun moeder. Ze hebben ook geen kieuwen, zoals vissen, maar longen en moeten regelmatig boven water komen om adem te halen. Dit doen ze door het blaasgat boven op hun kop. Het zijn speelse, intelligente en nieuwsgierige dieren die dankzij hun vriendelijke voorkomen en mooie sprongen in het water heel geliefd zijn. 

spreekbeurt dolfijnen

Hoe ziet een dolfijn er uit?

Dolfijnen hebben vaak een spitse snuit en een gestroomlijnd lichaam met een rugvin, staartvin en twee borstvinnen. Ze behoren tot de tandwalvissen en dat is te zien aan de scherpe tanden in hun bek.

De ogen hebben een soort slijmlaag die beschermt tegen uitdroging en de zon. Het lijkt daardoor soms of het dier huilt of tranen in de ogen heeft, maar dat is niet het geval. Bovenop de kop zit een groot blaasgat die de dolfijn gebruikt om te ademen.

De huid van de dolfijn is veerkrachtig dankzij de onderhuidse vetreserve. De huid schilfert tijdens het zwemmen voortdurend af, waardoor deze glad en gestroomlijnd blijft. Het zorgt er voor dat de dolfijn zo min mogelijk weerstand van het water ondervind. Als de dolfijn heel hard zwemt, ontstaan er een soort golfjes op zijn huid die de turbulentie opvangen. 

Hoe ziet een dolfijn er uit?

Zijn dolfijn sociale dieren?

Absoluut! Net als bij olifanten zijn er tal van bewijzen dat dolfijnen elkaar helpen bij ziekte of verwondingen en dat ze (proberen te) communiceren met andere levende wezens zoals mensen. Ze zwemmen graag mee met boten en er zijn zelfs gevallen bekend van dolfijnen die mensen beschermden tegen zeeroofdieren door om ze heen te zwemmen.

Dolfijnen leven samen in een hechte groep die ook wel ‘pod’ wordt genoemd. De zwakkere dieren in de pod worden geholpen door de overige dolfijnen, die ze zelfs naar de oppervlakte brengen om te ademen. De familiebanden zijn hecht. Er zijn waarnemingen van dolfijnen die knuffelen met hun jongen. Seks is bij dolfijnen niet alleen bedoeld om zich voort te planten, maar ook als onderdeel van hun sociale interactie met elkaar.

De groepssamenstelling verandert soms. Jonge dieren die klaar zijn om uit te vliegen sluiten zich aan bij andere groepen, maar soms trekken groepen ook samen op. Dit gebeurt vooral in voedselrijke gebieden, waar de dieren niet met elkaar hoeven te concurreren. Deze ‘supergroepen’ kunnen heel groot worden en uit wel duizend dolfijnen bestaan. 

Vrouwtjesdolfijnen helpen elkaar ook met de jongen. Tijdens de geboorte cirkelen ze om de moeder en het jong heen om haaien op afstand te houden. Ook passen ze op elkaars jongen zodat moeder op jacht kan. 

zijn dolfijnen sociale dieren?

Hoe groot en zwaar wordt een dolfijn?

Er zijn 36 soorten dolfijnen, dus die zijn natuurlijk niet allemaal even groot en zwaar. De kleinste is de havisidedolfijn die iets langer dan een meter wordt en hooguit 75 kilo weegt. De zwart-witte orka of zwaardwalvis is de grootste: volwassen mannetjes kunnen wel 8 meter lang worden en wegen gemiddeld zo’n 3 tot 4 duizend kilo. Hun maximale gewicht is 7,4 ton. (Dat is dik 7 duizend kilo!)

Een gewone dolfijn tenslotte wordt maximaal 2,6 meter lang en weegt maximaal 135 kilo. 

Hoe slim is een dolfijn?

Dolfijnen staan al lang bekend als slimme dieren. Ze hebben relatief grote hersenen en kunnen zichzelf herkennen in een spiegel, wat betekent dat ze een zelfbewustzijn hebben. Ook gebruiken dolfijnen ‘gereedschappen’ om het zichzelf makkelijker te maken. Het is bijvoorbeeld bekend dat dolfijnen natuurlijke sponsen gebruiken als bescherming tijdens het foerageren (= eten zoeken) op harde ondergronden. Deze slimmigheidjes worden bovendien bewust doorgegeven van moeder op dochter.

Albert Einstein was ook overtuigd van de slimheid van dolfijnen, en koppelde hun intelligentie aan hun speelse gedrag. Hij zei ooit: “Er is geen twijfel dat dolfijnen slimmer zijn dan mensen. Ze spelen vaker.” 

Hoe slim is een dolfijn

Wat eten dolfijnen?

Vis en inktvis staan op het menu van de gemiddelde dolfijn. Ze houden vooral van olierijke of ‘vette’ vis, zoals haring, markreel en zalm. Ook krab, kreeft en garnalen worden gegeten. De grote orka eet ook wel andere zeeroofdieren zoals zeeleeuwen en zeehonden en zelfs zeevogels zoals pelikanen, pinguïns en meeuwen. Orka’s vangen hun prooi door een plotselinge aanval bij de kustlijn of door ijsschotsen waar zeehonden liggen te rusten gezamenlijk omver te duwen. Dat is niet leuk voor hun prooi, maar wel een spectaculair gezicht. Ook sluiten ze een prooi in door er met meerdere dieren uit de groep om heen te zwemmen. Een techniek die trouwens meer dolfijnen hanteren.

Dolfijnen gebruiken echolocatie om hun eten te vinden: ze zenden hoge pieptonen uit die weerkaatsen tegen bijvoorbeeld een vis. Vervolgens ‘vangen’ ze deze weerkaatsing weer op in de onderkaak. De dolfijn kan op deze manier bepalen waar de vis is, welke kant hij opzwemt, hoe groot hij is en zelfs hoe snel hij zwemt. Handig!

Toch zit er ook een nadeel aan dit vernuftige systeem. Hoe drukker de zee is, des te slechter werkt de echolocatie. Vooral het geluid van scheepsmotoren en booreilanden is storend voor dolfijnen en bruinvissen, helemaal omdat dit geluid onder water veel verder draagt dan in de lucht.

Dolfijnen hebben duidelijke tanden, maar deze gebruiken ze alleen om hun prooi te vangen. Het eten wordt vervolgens niet gekauwd, maar in één keer doorgeslikt. Dolfijnen hebben vier magen. Eén wordt gebruikt voor opslag van voedsel, de andere voor de vertering. Daarnaast zijn er nog twee kleine magen. 

Waarom springen dolfijnen in het water?

Dolfijnen zijn zoogdieren die ademen door middel van een blaasgat boven op hun kop. Ze komen regelmatig boven water om hun longen te vullen met lucht. Daarnaast springen ze soms uit het water om met elkaar te ‘praten’. Ze waarschuwen bijvoorbeeld voor gevaar door hoog uit het water te springen en zich vervolgens met een luide klap op het water te laten vallen. Dit geluid horen de andere dolfijnen onder water die daardoor direct op hun hoede zijn en kunnen vluchten. Maar een groot deel van de tijd zijn dolfijnen gewoon lekker aan het spelen als ze zo hoog springen. Ze springen als ze blij zijn en dagen elkaar en anderen uit met hun gekke capriolen.

De staartvin van dolfijnen is heel sterk en flexibel en zorgt ervoor dat dolfijnen met gemak 30 tot 40 kilometer per uur kunnen zwemmen. De gewone dolfijn haalt zelfs 50 kilometer per uur. Als ze de ruimte hebben kunnen ze bovendien héél hoog springen! Vijf of zes meter is heel normaal voor een gemiddelde dolfijn en soms springen ze nóg hoger. De rugvin wordt gebruikt voor stabiliteit en de borstvinnen om te sturen. Alles bij elkaar zorgt dat er voor dat dolfijnen zo goed zijn in dit soort acrobatische stunts. 

Waarom springen dolfijnen?

Waar leven dolfijnen?

Dolfijnen leven in alle wereldzeeën op aarde. Onder andere in de zuidelijke delen van de Noordzee, de Grote Oceaan, de Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. Er zijn ook rivierdolfijnen zoals de Orinocodolfijn en de Chinese vlagdolfijn, maar officieel behoren deze niet tot de familie dolfijnen. Ze zijn wel nauw verwant en behoren tot de onderorde tandwalvissen.

In de wateren rond de poolgebieden komen minder dolfijnen voor, maar orka’s vinden het daar wel prettig. Hoewel deze grote dolfijnsoort ook in de warmere en zelfs tropische wateren voorkomt, lijkt hij een voorkeur te hebben voor de koudere poolgebieden. In 2010 werd een jonge orka gezien in de Waddenzee, maar dat is echt uitzonderlijk. Het dier was ook sterk vermagerd en is opgevangen in een dolfinarium.

Dolfijnen leven over het algemeen in de minder diepe gedeeltes van de zee. Ze moeten af en toe naar de oppervlakte komen om te ademen en komen daardoor niet vaak voor in de diepzee. Een uitzondering is de snaveldolfijn (Steno bredanensis) die voornamelijk in de diepzee jaagt. Daardoor zijn er zelden waarnemingen van deze soort en is er relatief weinig over ze bekend. 

Waar leven dolfijnen?

Hoe slapen dolfijnen?

Dolfijnen hebben een heel slim trucje om te slapen. Omdat ze adem moeten halen boven water, slapen ze met één hersenhelft tegelijk. De andere helft blijft wakker om boven water te komen en om aandacht te besteden aan gevaren om hun heen, zoals vissersboten en zeeroofdieren zoals haaien.

Tijdens deze ‘slaap’ blijven bovendien de zintuigen actief en heeft de dolfijn altijd één oog open. Binnen een etmaal rust iedere hersenhelft in totaal 4 uur. Eerst twee uur aan de ene zijde, daarna twee uur aan de andere zijde en daarna herhaalt zich dit. Tijdens de slaap zwemt de dolfijn heel langzaam of drijft hij slechts aan de oppervlakte. Meestal slaapt een dolfijn ’s nachts. 

Hoe praten dolfijnen met elkaar?

Dolfijnen gebruiken diverse soorten geluiden zoals fluitsignalen, pulstonen en klikjes. Deze geluiden maken ze om met elkaar te communiceren en om de omgeving te analyseren door middel van echolocatie. Sommige van deze tonen zijn zo hoog, dat wij mensen ze niet kunnen horen, alleen met speciale apparatuur. Ze hebben geen stembanden, maar gebruiken luchtzakken in hun hoofd om de (ultrasone)geluiden te maken.

Wetenschappers hebben ontdekt dat iedere dolfijn een eigen geluid heeft waar ze elkaar aan kunnen herkennen. Dit noemen ze een ‘vocale handtekening’ die ze gebruiken aan het begin van iedere boodschap. Ook gebruiken ze een vorm van taal om met elkaar samen te werken in bepaalde situaties. In een experiment moesten tuimelaars aan beide zijdes van een container aan een touw trekken om aan eten te komen. Tijdens deze samenwerking gebruikten ze andere geluiden en tonen dan in situaties waarbij ze niet samenwerkten. Hierdoor concludeerden de onderzoekers dat tuimelaars met elkaar praten om problemen samen op te lossen. 

Wie waren de voorouders van de dolfijn?

Al heel erg lang geleden ontdekte de Griekse filosoof en wetenschapper Aristoteles dat dolfijnen geen vissen maar zoogdieren zijn. Aangezien de meeste zoogdieren landdieren zijn, was het lang onduidelijk wie dan de voorouders waren.

Charles Darwin had de theorie dat dolfijnen afstammen van de eerste beren die een groot deel van hun tijd zwemmend doorbrachten, op zoek naar eten. Later verwijderde hij deze theorie, maar toch zat hij er niet ver vanaf dat dolfijnen en andere wasvisachtigen oorspronkelijk afstammen van landzoogdieren. Waarschijnlijk zijn het afstammelingen van de orde van evenhoevigen, waar ook nijlpaarden toe behoren. Wetenschappers denken dat de voorouders van de huidige dolfijn zo’n vijftig miljoen jaar geleden volledig in water zijn gaan leven. 

Hoe planten dolfijnen zich voort?

Dolfijnen zijn niet het hele jaar vruchtbaar, maar paren wel het hele jaar door als onderdeel van hun sociale interactie. Ze hebben meerdere partners en een volwassen mannetje herkent een vruchtbaar vrouwtje aan de smaak van het water.

Ze paren door hun buik tegen elkaar te drukken. Op deze manier komt er geen zeewater bij het sperma. Het paren zelf duurt maar kort, maar vooraf neemt het paartje ruim de tijd om te knuffelen en te stoeien. Na ongeveer 11 tot 12 maanden wordt één jong geboren.

Dolfijnen worden geboren met open ogen en kunnen direct zwemmen. De moeder begeleid het jong direct naar de oppervlakte voor zijn eerste ademhaling. De moeder zoogt haar jong met twee tepels vlak bij haar staart. Na een half jaar gaat het jong ook vast voedsel eten naast de moedermelk. De moeder zoogt ongeveer anderhalf jaar, maar soms ook langer. De band tussen moeder en jong is vaak erg sterk.