Sporenschildpad (Centrochelys sulcata)

De sporenschildpad  (Centrochelys sulcata) valt binnen de categorie schildpadden onder de halsbergers. Een halsberger kan zijn kop volledig in het schild trekken. De sporenschildpad kan tot 100 kg wegen en ongeveer 83 centimeter lengte. Deze dieren behoren met deze afmetingen tot de grootste vasteland schildpadden.

De sporenschildpadden zijn koudbloedig reptielen die in Afrika leven. Zijn lichaam wordt omhuld met een pantserachtig schild die zowel de buik als borst beschermd. Alleen de poten, kop en staart van een schildpad zijn zichtbaar. Sporenschildpadden behoren tot de familie landschildpadden die weer uit 16 geslachten bestaat. De sporenschildpad is de enige soort in het geslacht Centrochelys. Hij behoort tot de groep halsbergers. De sporenschildpad wordt ook wel de Afrikaanse landschildpad genoemd.

Waar leeft de sporenschildpad?

De sporenschildpad (Centrochelys sulcata) is een echte woestijnbewoner. Hij leeft in Centraal-Afrika. In het Saharagebied tussen Senegal en Eritrea om precies te zijn. Het is daar heet en droog met temperaturen boven de 40 graden. Per jaar valt er maar 300 mm regen in dit gebied. (Ter vergelijking: in Nederland valt jaarlijks bijna 900mm.) De sporenschildpad kan daar goed tegen. Hij kan lange tijd zonder eten en water en graaft voor de heetste uren van de dag een hol om in te schuilen. Maar in de woestijn kan het ’s nachts extreem koud zijn. In sommige delen kan het ’s nachts zelfs vriezen! Ook dan komt het hol goed van pas. De holen of gangen die sporenschildpadden graven kunnen wel 5 meter diep worden.

Hoe groot wordt een sporenschildpad?

Sporenschildpadden behoren tot de grootste schildpadden die er zijn. Sterker nog: het is de grootste schildpad die op het vaste land leeft. Er zijn grotere schildpadden, maar die leven op eilanden of in de zee. Het schild wordt ongeveer 80 centimeter lang en een volwassen sporenschildpad kan wel 100 kilo wegen. De mannetjes zijn beduidend groter dan de vrouwtjes. Vrouwtjes wegen ongeveer 50 kilo en hebben een schildlengte van 60 centimeter.

Hoe ziet een sporenschildpad eruit?

Net als veel andere landschildpadden heeft de sporenschildpad een bol schild met vooral lichtbruine kleuren. Sommige dieren hebben echter ook donkere strepen of vlakken op hun schild. Naarmate de sporenschildpad ouder wordt, zal hij steeds lichter van kleur worden. Het schild bestaat aan de buitenkant uit sterke hoornplaatjes en aan de binnenkant uit bot. Het schild vergroeid met de rugwervels. Een schildpad kan dus niet uit zijn ‘huisje’ stappen.

De voorpoten van de sporenschildpad zijn bedekt met grote, harde schubben. Deze poten gebruikt hij om zijn kop te beschermen bij een aanval. Zijn naam dankt hij aan de grote beenplaten die uitsteken aan de achterpoten en die doen denken aan de sporen van een paardrijlaars. Het keelschild van de mannetjes is groot en steekt ver vooruit. Ze gebruiken dit keelschild om elkaar mee te rammen tijdens hun gevechten die vooral in het broedseizoen plaats vinden. Het gaat er dan niet zachtzinnig aan toe.

De Latijnse naam van de sporenschildpad is Centrochelys sulcata. Sulcata betekend gegroefd en als je naar de zijkant van het schild van vooral de kleinere sporenschildpadden kijkt, zie je dat daar diepe groeven zitten.

Naast hun lengte kun je mannetjes en vrouwtjes schildpadden ook nog op een andere manier onderscheiden. Namelijk door het buikschild. Deze is hol bij de mannetjes, waardoor hij makkelijk op een vrouwtje kan klimmen tijdens de paring. Ook hebben ze een langere staart.

Sporenschildpadden kunnen erg goed graven en dat doen ze onder andere met hun lange nagels.

Wat eet een sporenschildpad?

De meeste schildpadden zijn omnivoor, wat betekent dat ze zowel vlees en vis als plantaardig voedsel eten. De jonge schildpadjes eten meer dierlijk voedsel om zich goed te kunnen ontwikkelen, maar veel volwassen schildpadden zijn vegetariër.

Ook de sporenschildpad heeft voornamelijk een vegetarisch dieet. Op het menu staan grassen, cactusbladeren, planten, kruiden, zaden en bloemen. Sporenschildpadden die als huisdier gehouden worden zijn gek op groenten en fruit. Een enkele keer zal een schildpad aas (dode dieren) of ongewervelden eten, maar dit doen ze voornamelijk als het voedselaanbod schaars is.

Kan een sporenschildpad als huisdier gehouden worden?

De sporenschildpad is een schildpad die als huisdier wordt gehouden. Bedenk wel heel goed dat het dier heel groot kan worden en heel oud. Leeftijden van 80 tot 100 jaar zijn niet ongewoon voor de sporenschildpad. De kosten voor onderhoud en een goed verblijf zijn hoog en je hebt veel specialistische kennis nodig, onder andere over de juiste voeding. Het is dus geen huisdier die je zomaar in huis kunt halen!

Houdt een sporenschildpad een winterslaap?

Sporenschildpadden houden geen winterslaap of winterrust. De meeste schildpadden die dat doen, leven in de gebieden waar het in de winter een stuk kouder is. In het leefgebied van de sporenschildpad, de woestijn, heeft hij ook te maken met extreme temperatuurswisselingen maar dan tussen dag en nacht. Op het heetst van de dag ligt de temperatuur rond de 40 graden, terwijl het ’s nachts zelfs kan vriezen. Hij lost dat op door zich in te graven in een hol en alleen er uit te komen als de omstandigheden dat toelaten. Daardoor is de sporenschildpad vooral in de ochtend en vroege avond actief.

Hoe plant een sporenschildpad zich voort?

Als een sporenschildpad rond de 15 tot 20 kilo zwaar is, wordt hij geslachtsrijp. Met andere woorden: hij kan dan gaan paren. Hij is dan ongeveer 5 jaar oud. Paren is natuurlijk niet makkelijk met zo’n groot en stevig schild op je rug en buik. Daarom hebben de mannetjes een hol buikschild, waardoor hij het vrouwtje beter van de achterzijde kan bevruchten. Daarvoor moet hij namelijk half bovenop haar klimmen. Tijdens de paring maakt het mannetje een bijzonder geluid dat nog het meest op het balken van een ezel lijkt.

Na de bevruchting kan het nog even duren voor het vrouwtje de eitjes legt. Ze wacht hier de juiste omstandigheden voor af. Ook na het leggen van de eieren duurt het vaak even voor ze uitkomen omdat de temperatuur en condities goed moeten zijn. Hierdoor kan het in totaal wel acht maanden duren voor de eitjes gelegd en uitgekomen zijn.

Een sporenschildpad legt ongeveer 20 tot 30 eieren per keer. De eieren zijn wit en rond. Ze lijken op een pingpongbal en zijn behoorlijk stevig. Dat moet ook wel, want een sporenschildpad graaft een nest diep onder de grond waar ze de eieren in legt. Daarna komt er zwaar zand bovenop die moederschildpad ook nog eens flink aanstampt. Hierdoor kunnen andere reptielen en vogels minder makkelijk bij de eieren komen. Net als hun ouders kunnen de pasgeboren schildpadjes erg goed graven. Ze hebben geen problemen om uit het zand omhoog te kruipen.

De mannetjes zijn vooral tijdens het broedseizoen erg agressief naar elkaar toe. Ze rammen en bijten elkaar en proberen elkaar om ver te duwen.

Gaat het goed met de sporenschildpad?

Nou, eigenlijk niet. De sporenschildpad heeft de status kwetsbaar op de rode lijst van het IUCN. Dit is een organisatie die bijhoudt hoe goed of slecht het gaat met dier-, planten- en schimmelsoorten. De status kwetsbaar houdt in dat het dier onder de bedreigde diersoorten valt. Alleen de dieren die de status bedreigd of ernstig bedreigd hebben, lopen nog meer kans om uit te sterven.

Vooral in Mali, Niger en Ethiopie heeft de sporenschildpad het moeilijk. Dit komt doordat het vee veel voedsel voor de neuzen van de sporenschildpadden wegkaapt. Hierdoor verdwijnen steeds meer populaties van de sporenschildpad in het wild.

Bestaat er een sporenschildpad met twee koppen?

Jazeker bestaat die! In 2021 werd Kianga geboren: een sporenschildpad met twee koppen. Kianga is geboren bij een schildpaddenkweker in Wielsbeke, Belgie. Inmiddels is ze een echte beroemdheid in België met een eigen Facebookpagina en diverse media optredens. Vooral dankzij de goede verzorging van haar eigenaar en de begeleiding van de universiteit van Gent is ze uitgegroeid tot een gezonde schildpad die zich in de toekomst misschien zelfs wel kan voortplanten. Daarvoor moet ze nog wel wat groter worden. De kans dat ze nakomelingen met twee koppen krijgt is klein, maar wel aanwezig.