Brughagedissen (Sphenodon) ook wel Tuatara genoemd lijken veel op hagedissen. Brughagedissen zijn geen hagedissen en zijn binnen het dierenrijk elders ingedeeld. De hagedissen vallen onder de schubreptielen en de brughagedissen niet. Brughagedissen komen uitsluitend voor in Nieuw-Zeeland en wijken af van gewone hagedissen door hun schedelbouw. De naam Brughagedissen\ is ervan afgeleid: Brughagedissen hebben namelijk een benige ‘brug’ in de schedel die uniek is voor deze soort. In tegenstelling tot ‘gewone’ hagedissen. De wetenschappelijk naam voor brughagedissen is Sphenodon en zijn een soort die vallen onder de klasse reptielen. De naam Tuatura betekent ‘stekelige rug’.

Brughagedissen of Tuatura

In Nederland wordt de naam brughagedissen gebruikt, terwijl de echte naam Tuatura is. Een Tuatura is geen hagedis!

Dierenrijk Tuatura

Brughagedissen behoren tot de reptielen en de familie brughagedissen (Sphenodontidae). Er zijn twee populaties die vroeger als aparte soorten werden gezien, maar tegenwoordig alleen nog als aparte populaties, ondanks genetische afwijkingen.

Dit zijn de:

  • De Cook Strait tuatara (Sphenodon punctatus)
  • De North Brother Island tuatara (Sphenodon guentheri)

Leefgebied

De brughagedissen prefereren een temperatuur rond de 12 graden in plaats van 25 graden. Zelf bij 10 graden Celsius kunnen de brughagedissen actief zijn, dit in tegenstelling tot veel andere soorten reptielen. Brughagedissen zijn koudbloedige dieren en liggen dan ook graag in de zon om de lichaamstemperatuur te verhogen. Brughagedissen groeien langzaam, maar kunnen heel oud worden. De gemiddelde leeftijd is 60 jaar, maar er zijn exemplaren die wel 100 kunnen worden! Een Tuatara verbergt zich graag in holen en leeft op de grond in loofbossen met weinig ondergroei en graslanden. Hij jaagt ’s nachts en is vooral dan actief. Als de temperatuur echt te laag wordt, dan houdt de brughagedis een winterslaap.

Kenmerken

Met zijn stekelige rugkam heeft de Tuatara wel wat weg van een kleine leguaan. Deze kenmerkende kam geeft de tuatara ook zijn naam. In het Maori betekent Tuatara namelijk: ‘pieken op zijn rug’ of ‘stekelige rug’.

De kleuren van een brughagedis is groen grijs tot geel bruin en camoufleren het dier in zijn natuurlijke leefomgeving. De Cook Strait tuatara is groter dan de North Brother Island tuatara. Volwassen brughagedissen kunnen een lengte van 40 tot 65 centimeter bereiken. Dat is inclusief de staart. In gevangenschap zijn enkele brughagedissen zelfs nog langer geworden. Daar zijn lengtes van 80 centimeter gemeten. De vrouwtjes blijven over het algemeen kleiner dan de mannetjes.

Brughagedissen hebben maar liefst drie (!) ogen, maar het derde oog zit bij volwassen exemplaren onderhuids en is dan niet meer zichtbaar. Dit oog zit aan de bovenkant van het hoofd en wordt voornamelijk gebruikt om onderscheid te maken tussen licht en donker.

Belangrijke kenmerken brughagedissen

  • Maximaal 80 centimeter lang
  • Een derde oog
  • Geen echte tanden
  • Geen ooropening
  • Geen penis
  • Een primitieve schedel
  • Staart afwerpen

De brughagedissen kunnen bij gevaar de staart afwerpen als zij zich bedreigd voelen, net zoals de hagedissen. Daarna kan de staart weer aangroeien.

Hoeveel ogen heeft een Tuatura?

Een Tuatura heeft drie ogen die afzonderlijk van elkaar kunnen bewegen. De brughagedissen kunnen met de ogen op meerdere punten gelijktijdig focussen. Het derde oog zit aan de bovenkant van de kop en de exacte functie is niet geheel duidelijk. Mogelijk heeft dit te maken met het waarnemen van vijanden of waarnemen van de overgang van dag en nacht. Net zoals krokodillen hebben de brughagedissen een doorzichtig ooglid die over het oog kan schuiven..

Voedsel

De brughagedis jaagt ’s nachts op spinnen, insecten, slakken en wormen. Soms staan kleine vogels, hagedissen en jonge brughagedissen op het menu. Deze laatsten komen om die reden juist overdag tevoorschijn, om de volwassen exemplaren te ontwijken.

Voortplanting 

De brughagedissen mannetjes hebben geen penis en bevruchten het vrouwtje door hun uitgang (cloaca) tegen die van het vrouwtje te bewegen. Overigens hebben veel andere reptielen één of soms twee penissen.

Brughagedissen planten zich langzaam voort. Het vrouwtje legt slechts om de vier jaar maximaal 15 eieren in een hol onder de grond. Dan duurt het nog ruim een jaar voordat de eieren uitkomen; pas na 13 tot 15 maanden zijn de kleine tuatara’s daar klaar voor. Jonge tuatara’s worden soms opgegeten door volwassen exemplaren, vandaar dat zij overdag schuilen onder houtblokken en stenen.

Geschiedenis

Brughagedissen leefden al zo’n 200 miljoen jaar geleden. Er waren vele soorten, die vooral van Trias tijdperk tot het Krijt leefden, maar de meesten stierven uit. Onder andere door concurrentie van de eigenlijke hagedissen. Alleen op een aantal Nieuw-Zeelandse eilanden wisten ze te overleven. Daar werden ze op het vaste land vrijwel volledig uitgeroeid door de ratten die de eerste mensen die zo’n drieduizend jaar geleden naar Nieuw-Zeeland kwamen, meebrachten. Door een fokprogramma op ratvrije eilanden zijn er nu meer Tuataras maar het is nog steeds een beschermd diersoort.